Донорски програми за јајце клетки и сперматозоиди

Донорски програми за јајце клетки и сперматозоиди се важен дел од современата репродуктивна медицина, особено кога природното зачнување или ИВФ со сопствени гамети не е возможно. Во оваа статија објаснуваме кога се препорачува донација, кој може да биде донор, како е регулирано тоа во С. Македонија и кои етички, психолошки и правни прашања се вклучени.

Кога се користат донорски програми?

Индикации за донорски јајце клетки:

Прерана оваријална инсуфициенција (менопауза под 40 години)
Лош квалитет или недостиг на јајце клетки
Генетски нарушувања кај жената
Повторени неуспешни ИВФ циклуси со сопствени клетки

Индикации за донорски сперматозоиди:

Азооспермија (целосно отсуство на сперматозоиди)
Тешка ДНК фрагментација
Генетски нарушувања кај мажот
Партнер без машки родител (на пр. сингл жени или ЛГБТК+ парови, каде што дозволува законот)

Како функционираат донорски програми?

Избор на донор: Може да биде анонимен или идентификуван, зависно од законските рамки. Изборот најчесто го врши банката за ткива и клетки, а не пациентот директно.
Медицински и психолошки скрининг: Донорите мора да исполнуваат строги критериуми — младост, добар здравствен статус, без генетски или инфективни ризици.
Прифаќање на донација: Пациентите потпишуваат информирана согласност со јасно разбирање за етичките и правни аспекти.
Процедура: Донорските гамети се користат во ИВФ лабораторија како и сопствени, но се следат посебни протоколи за документирање и сигурност.

Законска рамка во С. Македонија

Основен закон:

Закон за биомедицински потпомогнато оплодување („Службен весник на РМ бр. 87/2010, 164/2013, 38/2014 и измени“)

Клучни одредби:

Член 28: Дозволена е донација на јајце клетки и сперма за парови кои не можат да зачнат со сопствени гамети.
Член 30: Донорите мора да бидат возрасни, правно способни и да дадат писмена согласност.
Анонимност: Законот предвидува анонимност на донорот, освен кога изрично е побарана отворена донација и дозволена со закон.
Број на донорски циклуси: Ограничен број на приматели за секој донор, за да се избегне потенцијално роднинство меѓу деца од ист донор.
Заштита на правата: Донорот нема родителски права или обврски, а примателите се единствени законски родители.

Етички и психолошки аспекти

Информираност и согласност: И донорот и примателите мора да имаат целосна свесност за последиците.
Психолошка поддршка: Се препорачува советување пред и по процедурата, особено кај приматели кои се соочуваат со загуба на биолошка врска.
Отворена комуникација со децата: Во некои земји се препорачува транспарентност кон детето, иако кај нас ова прашање сè уште не е правно уредено.

Практични аспекти за пациентите

Дали донацијата е достапна во државна болница? Не. Донорските програми во С. Македонија се достапни само преку приватни клиники кои работат со меѓународни банки на гамети (обично од Чешка, Шпанија, Данска и други).
Колку чини донацијата? Цените варираат во зависност од видот на донацијата, квалитетот и дополнителните трошоци (генетски тестови, транспорт, замрзнување).
Колку се чека? Времето на чекање може да биде неколку недели до неколку месеци, зависно од клиниката и достапноста на соодветен донор.

За кого е ова вистинскиот избор?

Донорската програма не е прва опција, но често претставува единствена шанса за биолошко мајчинство. Таа е посебно важна за:

Жени над 40 години со намалена оваријална резерва
Парови со повторени ИВФ неуспеси
Мажи со тешки сперматолошки нарушувања
Парови со носители на наследни болести

Донацијата на јајце клетки и сперма претставува медицинска, етичка и емоционална реалност во современата репродуктивна медицина. Со строга правна рамка и професионална поддршка, таа може да биде патот кон родителство за многу парови.

Доколку размислувате за оваа опција, советувајте се со гинеколог кој работи во асистирана репродукција и побарајте искрена и стручно водена консултација.